Vatan coğrafyamız kaderdir; kader bize roller verir. Bizler rollerimizi oynarken nice tufanlarda ve azgın felaketlerde boğuşur, nice savaşlarda cenk ederiz. Emine Işınsu’nun Azap Toprakları romanında anlattığı sancılı Balkan coğrafyasını, geçmişte uzun asırlar boyunca hep ölümler ve savaşlar kuşattı. Ayrılıklar, hicranlar hiç eksik olmadı bu topraklardan! Dayanılmaz acılar ve hukuk tanımaz barbarlıklar zorunlu göç dalgaları oluşturdu gönül coğrafyamızdan Anayurdumuz Anadolu’ya sığındı yüz binlerce dindaşımız ve soydaşımız! Uzun süredir Anadolu da acılar yumağı içinde varlık mücadelesi vermişti. Arslan düştüğü yerden kalkacaktı, ay yıldızlı al bayrağımız buradan yine tüm evlatlarına selam çakacak, gölgesi yine Atayurt’tan (Orta Asya), Anayurda ve gönül coğrafyamız Balkanlara ve tüm hinterlandına ulaşacak ve kaplayacaktı.
TRT1 televizyonu uzun süredir kaliteli toplum ve tarih dizileri sunuyor. Diriliş Ertuğrul, Kuruluş Osmanlı, Barbaros Akdeniz, Kıbrıs, Elveda Rumeli gibi tarihî dizilere hem tarihî hem toplumsal yeni bir dizi eklendi: “Balkan Ninnisi”. Dizi, 21 Haziran 2022 Salı günü ilk bölümü ile gösterime girdi. Tatil sezonu olmasına rağmen iki hafta gibi kısa zamanda çok büyük ilgi gördü, yaz dizileri arasında izlenme oranı da ilk sıraya yükselip faydalı bir dizi olacağı izlenimi verdi. Gezdiğim ülkelerde Türk televizyon dizilerinin çokça izlendiğine şahit olmuştum ve bunu size daha önce de belirtmiştim. Geçtiğimiz hafta içinde 85 yaşında hayata veda eden ünlü sinema sanatçımız Cüneyt Arkın( Fahrettin Cüreklibatur)’a da bu vesile ile Allah’tan rahmet diliyoruz.
Şimdi Gostivar’dayız!
Harabati Tekkesi ve Alaca Camii ziyaretimizin ardından batıya doğru hareket ederek Gostivar’a yöneldik. Şar Dağı’nın eteklerinde, Polog Vadisi’nin verimli topraklarında kurulu olan Gostivar, Makedonya'nın hem siyasi hem de ekonomik açıdan önemli şehirlerinden birisidir. Yukarı Vardar’ın Polog Vadisi’nde düz bir ovada verimli tarım alanları içerisinde yol alırken heyecanla etrafı seyrediyorduk; derken köyleri ile birlikte 100.000 kişiyi bulan nüfusunun 65.000’i Müslüman Türk olan Gostivar şehrine geldik. Burada yaşayan 35.000 kadar Arnavut ve Makedon nüfusu da Türkçe konuşmayı biliyorlardı. Atatürk’ün babasının evi olduğu rivayet edilir ve burada Türk öğretmenlerin görev yaptığı Mustafa Kemal Atatürk İlkokulu vardır. Yakın tarihte de “Yahya Kemal Kolejleri” de açılmıştır.
Gostivar özgün etnik yapısı kadar, özgün mimariye de sahip eserleri olan bir Müslüman Türk şehridir. Şehrin adıyla ilgili olarak farklı rivayetler vardır. Gostivar "misafiri bol, misafirperver" anlamında kullanılıyor. Şehrin çevre köylerinde yaşayanlar, geçimini tarım ve hayvancılıktan kazanırken; tüketimi sağlayan asıl gelir, yurt dışında çalışan gurbetçilerden geliyor. Gostivar Türkleri ağırlıklı olarak terzilik, berberlik gibi baba mesleğini sürdüren esnaflardan oluşuyor. Ancak günümüzde ticaretle uğraşan Türklerin sayısında da bir artış söz konusudur. Gostivar ve çevre belediyelerde tatlıcılığın ayrı bir yeri var. Zira eski Yugoslavya ülkelerinin tümünde ve birçok Avrupa ülkesinde çok sayıda bölge insanı, tatlıcılıkla uğraşıyor. Gostivar dondurması, tulumba tatlısı, triliçe tatlısı, ceviz ve incir ile yapılan meşhur tatlıları vardır. Gostivar dışında birçok yerde ve hâlen İstanbul’da Gaziosmanpaşa, Alibeyköy ve Beykoz gibi birçok yerde “Gostivar” markasıyla bu tatlılar rağbet görmekte ve satılmaktadır.
Özel ve devlet okullarının yanı sıra, fakültelerin de bulunduğu Gostivar'ın caddeleri günün her saatinde kalabalık. Şehir, iş ve eğitim dünyasının gözde merkezlerinden biri olma yolunda hızla ilerliyor.
Şehir merkezindeki Saatli Camii ahşap Saat Kulesi ile yan yanadır ve çokça ziyaretçi burayı mutlaka ziyaret etmektedir. Gostivar denince akla ilk gelen yapı, saat kulesidir. Şehrin sembolü hâline gelen kule, 1566 yılında inşa edilmiş. Gostivar'da ayakta kalmayı başarmış en eski yapı olup, birçok kez restore edilmesine rağmen, mimarî özelliklerini büyük ölçüde korumaktadır. Tarihî saat kulesi, yanı başında yükselen camiye de ismini vermiştir. Ancak Saatli Camii, adını aldığı kule kadar şanslı değildir; son olarak 15 yıl öncesinde geçirdiği restorasyonun ardından bugünkü hâline kavuşan cami, eski görünümünden hiçbir iz taşımıyor. Üzerinde yükseldiği tarihî temeller ise, 17.yüzyıla kadar uzanıyor. Avlusunda ulemanın, Osmanlı askerlerinin yattığı cami, bugün Gostivar'da bulunan yedi cami arasında cemaati en kalabalık olanıdır. Yanı başında Kur’an kursu, aşevi ve şadırvan da vardır. 1688 tarihli vakıfnamesinde, Saatli Cami'nin yanında bir medresenin de bulunduğu yazar. Çevre köylerden gelen çocukların eğitim gördüğü medrese, aynı zamanda Gostivar’ın ilk okulu olma özelliğini de taşır. Fakirler için bir aşevi hizmeti de gören medresenin içinde vaktiyle bir kütüphanenin de bulunduğu aktarılır. İki şerefeli tek minaresi ile Saatli Camii, yanı başındaki saat kulesiyle birlikte Gostivar semalarını süslemeye devam etmektedir.
Gostivar türküleri de meşhurdur! Bunlardan birisi de Nadire Çelik’ten alınan aşağıdaki türküdür:
Ali'm yatır yol üstüne,
Siyah perçem kol üstüne (yar yar yar aman),
Her ne dersen baş üstüne,
Uyur isen uyan bre civan Ali'm nazlanma!
Gökte yıldız üç yüz elli,
Ali'min nişanlısı belli (yar yar yar aman),
Bir gecede kaldı ya telli,
Uyur isen uyan bre civan Ali'm nazlanma!
Gökte yıldız üç yüz altmış,
Ali'm uykusuna yatmış (yar yar yar aman),
Ali'me de hançer batmış,
Uyur isen uyan bre civan Ali'm nazlanma!
Kocacık’ta Ali Rıza Efendi Konağı!
Kuzey Makedonya’da Debre yakınlarında olan bu köy, Kocacık Yörüklerinin gelip yurt kurduğu bir köydür. Osmanlı Dönemi’nde Manastır vilayetinin Debre sancağına bağlı idi. Kocacık Yörükleri, Orta Asya'dan gelerek Anadolu'da Aydın Söke yöresinde yaşayan "Kızıloğuz" Türkmenlerindendir. Atatürk'ün Dedesi Kızıl Ahmet Efendi ve Amcası Kızıl Hafız Mehmet Emin Efendi'nin taşıdıkları “kızıl” lakabı da buradan gelmektedir. Novak köyü, Kocacık köyüne yakın 400 haneli 1600 nüfusa sahip bir Türk köyüdür. Kocacık’ın meydana gelen göçten dolayı nüfusu bir hayli azalmıştır. Bugün Kocacık köyünün %80'inden fazlası Novak köylülerinden oluşan Türklerdir. Novak Köyü Kocacık köyüne yakın 400 haneli 1600 nüfusa sahip bir Türk köyüdür. Kocacık, meydana gelen göçten dolayı nüfusu bir hayli azalmıştır. Bugün Kocacık köyünün %80'inden fazlası Novak köylülerinden oluşan Türklerdir.
Makedonya Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ile Merkez Jupa Belediyesi arasında 2013 yılında imzalanan protokol ile inşa edilen Mustafa Kemal Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi Konağı ve müze kompleksi son yıllarda burada hemen herkesin gezip görmek istediği mekândır. Ali Rıza Efendi anı evi müze kompleksi projesi, iki ülke uzmanları tarafından yapılan arkeolojik araştırmalar ve çevre köy evleri üzerinde yapılan incelemeler neticesinde aslına uygun olarak 1,5 yılda tamamlanmıştır. Birbirinden bağımsız iki evden oluşan kompleks, alt kısmında kalan akraba evi, üst kısımda olan anı evi olarak tasarlandı. Akraba evinin giriş katında bir mutfak ve üst katında Mustafa Kemal Atatürk'ün idadi yıllarını yansıtan manastır odası bulunuyor. Müzenin giriş katında bilgilendirme odası ve panolar ile üst katlarda Ali Rıza Efendi, Zübeyde Hanım, Ali Rıza Efendi'nin anne ve babası Ayşe hanım ile Kızıl Ahmet Efendi'nin silikon heykelleri bulunmaktadır. Ayrıca burada Mustafa Kemal Atatürk ve kız kardeşi Makbule Hanımın çocukluk dönemlerini temsil eden silikon heykeller de sergileniyor.
Haftaya Manastır’ın ortasında havuz başında ve Atatürk’ün okuduğu askeri idadi okulunda buluşmak üzere hoşça kalın.
Nurettin Bilgen
