Selamların en güzeliyle…“Yollar ve geçitler” ulaşım coğrafyası ve devletlerin jeopolitiğinin belirleyicisi ve en önemli aracıdır. Uzay yolculuklarını şimdilik saymazsak 4 temel yolsistemi vardır. Bunlar Karayolu, denizyolu,demir ve hava yollarıdır. İlk toplum kümelerinden günümüze değin tüm toplumlar, milletler ve devletler egemenlik kurmak, egemenliğini yayıp geniş alan kazanmak eğiliminde olmuşlardır. Rusya’nın asırlardır devam ettirdiği “sıcak denizlere inme politikası”, 20. yüzyılın ilk yarısında İngiltere, Fransa ve Almanya’nın “sömürge siyasetleri” ve ikinci yarısında ABD ve SSCB’nin soğuk savaş dönemindeki “Yıldız Savaşları” gibi mücadeleleri hep bu amaca yönelik olagelmiştir.
Lokomotif ve uçakların 19.yüzyılda icadından önce dünya üzerinde iki temel yol vardı: kara ve deniz yolu.Demiryolları ve havayolları daha önceki dönemde yoktu.Karayolları ve denizyolları da çoğunlukla stratejik önemi olan doğal geçitler ve boğazlardan, jeostratejik değeri çok yüksek olan yerlerden geçiyor ve ticari, siyasi ve askerî olarak önemini koruyordu.
Ticari değeri çok fazla olan İpek Yolu, Kral Yolu ve Baharat Yolu gibi tarihsel önemi de olan karayolları günümüzde de yine başka adlarla işlevlerini sürdürmektedir. Avrupa’dan Trakya ve Anadolu’ya, buradan da Yakın ve Uzak Doğu’ya uzanan TEM otoyolu gibi. Batı Avrupa, Akdeniz ve Güney Asya’da çok önemli liman şehirleri de denizyolu ulaşımında bugün bile önemini artırarak devam ettirmişlerdir.
19.yüzyıl’da ilk defa Birleşik Krallık yani İngiltere’de başlayan demir yolu ağı hem maliyeti düşük bir taşıma aracı oluştururken hem de güvenli bir seyahat sağlamıştır. Demir yollarının en önemli faydalarından birisi de deniz yolu ve karayolu ulaşımı arasındaki bağlantıyı artırmış, liman kentlerinin hinterlandını genişleterek kıyı kesimler ile iç kesimler arasında ticari, sanayi, madencilik, turizm gibi birçok sektörün büyümesine vesile olmuştur. 20. yüzyılın başında Avrupa’nın tamamı, Hindistan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Kuzey Amerika, Kuzey ve Güney Afrika ile Anadolu’da çok uzak mesafelere demiryolları yapılmıştır. İlk demir yolu 1869’da İzmir-Aydın arasında yapılmış ardından İzmir-Uşak demiryolu inşa edilmiştir. Uşaklı Nuri Molla Ömeroğlu Almanya’dan (Siemens Firması’ndan) İzmir limanına getirdiği makineler ile 1926 yılında ilk şeker fabrikasını kurmuştur.1934’te soyadı kanunu çıkınca bu faydalı ve üretken insan, “ŞEKER” soyadını almıştır.
Yollar hakkında bu kısa bilginin ardından “geçitlerden” de bahsedelim. Dünyada ve ülkemizde karayoluüzerindeki doğal geçitlerle, deniz yolları üzerindeki boğazlar ve körfezler hemen her açıdan önem taşır. Doğu Karadeniz’de asırlardır önemini koruyan Zigana ve Kop geçitlerine yakın zamanda insan eliyle Zigana ve Ovit Tünelleri yapılarak gelişme sağlanmıştır. Orta Asya ve Güney Asya’yı bağlayan tek ve en önemli doğal geçit olan “HAYBER GEÇİDİ (Afganistan’da Kabil ile Pakistan’da Peşaver arasında)” bugün bile çok önemli ve sıcak bir askerî alandır. Hiçbir maden ve petrol sahası olmayan Afganistan’da asırlardır devam eden ve günümüzde de patlak veren çatışmanın temelinde de bu geçit ülkenin etki alanında tutulmak istenmesidir.
Tarihte önemini hep korumuş olan Kerç Boğazı,İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı ve Hürmüz Boğazı’na, insan eliyle inşa edilen Süveyş Kanalı,Korint Kanalı, Panama Kanalı ve Kiel Kanalı gibi yapay su geçitleri ilave edilmiştir. Bu geçitler geçmişte ve günümüzde askerî açıdan hep önemli ve sıcak çatışma alanları olmuştur.
Son günlerde Suriye’den ve Afganistan‘dan ülkemize, Avrupa’ya gerçekleşen ve devam eden sayıları 5 milyonu aşan göçlerin bir kısmı da bu stratejik unsurlarla ilgilidir. Ortadoğu’da Kafkasya’da etnik, dinî ve petrol,doğalgaz savaşları hâkim iken, Afganistan, Pakistan ve Keşmir gibi alanlarda bu jeopolitik neden göçlerin en önemli faktörüdür.
24 Aralık 1979 tarihindeAfganistan’ın Babrak Karmalyönetimindeki marksist sol Hükümeti’nin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni (SSCB) davet etmesi ile Afganistan işgal edildi. Asıl amaç Rusya’nın Güney Asya egemenliğini sağlamak, Hayber Geçidi ve çevresinin kontrolünü ele geçirmek, ABD ve İngiliz yayılmacılığının önünü kesmek idi.Dokuz yıldan fazla süren bu savaşta, Afganistan’da 1 milyondan fazla sivil hayatını kaybetmiştir.15 Şubat 1989’da Sovyetler Birliği burada Mücahitlere yenilerek geri çekildi.Bu tarihten sonra da Gorbaçov’un açılım politikaları olan Glasnost ve Prestroyka bile Sovyetlerin dağılmasına mani olamadı.
Görüldüğü gibi yollar ve geçitler, dünya üzerinde hayati önemi haizbüyük alanlardır. Devletler kurulup devletlerin yıkılmasına etki edecek güçte jeopolitik alanlardır. Motreux BoğazlarSözleşmesi,Sevr veMondros anlaşmaları ile kaybedilen Boğazlar hâkimiyetinin yeniden sağlanmasıdır. Akdeniz limanları ve Süveyş Kanalı da İngiltere, Fransa ve İsrail’in Osmanlı Devleti ve Mısır ile mücadelesinin temelinde yatan en önemli bir faktördür.
***
Çok değerli dostlarım, yaz sıcakları ve tatil havası bizi de biraz olumsuz etkiledi, geçen hafta Kafkasya ve İran Gezimizi bitirmiştik. Haftaya kısmet olursa seyahat notlarımızda yeni hatıralar ile yeni bir ülkede,Fas’ta buluşacağız.
***
“Allah’tan güç istedim, beni güçlü kılması için acılar verdi; cesaret istedim, yenebilmem için bana tehlikeler verdi; bilgelik istedim, çözebilmem için daha çok sorunla karşılaştım.”
(Antik Yunan Tabletlerinden)
